“Como autor, non me gusta a cultura da queixa”

Manuel Veiga © Ana Mosquera

O novo libro de Manuel Veiga é unha novela de xornalistas. Dun tipo de xornalismo que naceu coa Transición, coas esperanzas postas no futuro e nunha transformación real da realidade. Mais tamén é a crónica dun desencanto. Dunha xeración que pasou da ilusión á decepción, non sen complicidades co que veu despois. Alén dun retrato  social, político e cultural da evolución dun país que houbo un tempo no que pechou en falso demasiadas portas. E até hoxe. Chámase Os xornalistas utópicos. E mestura a memoria do autor coa ficción. O autor presentará o libro este mércores 25 en Compostela, na libraría Couceiro, coa presenza de Manuel Bragado e Mario Regueira.

"Esaxerando un pouco, poderiamos dicir que non hai tanta diferencia entre os informativos e as telenovelas"

Os xornalistas utópicos achéganos unha visión bastante crítica do xornalismo actual. Di que non interesa a verdade senón facer literatura economicamente rendíbel: coa súa trama, o seu malo, a súa vítima... Era ese un dos obxectivos principais da novela?

De primeiras, eu non tiña vontade de facer ningunha crítica. Eu quería só escribir e facelo o mellor posíbel. Pero un, como autor, responde a un carácter, a unha biografía. Non podes evitar ser quen es, aínda que o intentes e escollas o xénero da ciencia ficción. Detrás sempre está o mesmo pulmón alentando. En concreto, eu son xornalista de profesión e sempre tiven unha perspectiva crítica, desde que me presentaba aos concursos de redacción no bacharelato. Incluso a ironía xa estaba naqueles textos. O libro, é certo, vai de xornalistas, como outros van de detectives.

O de comparar o xornalismo con certa literatura, como fago no libro, coa literatura máis elemental, de trama e desenlace, de bos e malos, pois era unha metáfora. Significa dicir que a información que nos ofrecen sobre Siria ou sobre Bárcenas está presentada como unha especie de folletón. Preparan e manexan as nosas emocións. Esaxerando un pouco, poderiamos dicir que non hai tanta diferencia entre os informativos e as telenovelas. Asómbrame tanto ver como nos preparan para que apoiemos algunhas guerras ou algunhas ideas que non podo deixar de pensar que detrás desa preparación hai un magnífico equipo de guionistas.

"Hoxe ninguén cre nos personaxes dunha soa peza, sabemos que as persoas non somos así. No século XX aprendemos que somos máis complexos e incluso cambiantes"

A carga crítica é grande, pero tamén a autocrítica. E podería ser a autocrítica (máis que a crónica, se cadra), dunha xeración, a dos 70. Houbo, dalgunha maneira, un fracaso colectivo como xeración? Que fallou?

Non son autocrítico por un interese en flaxelarme, o que pasa é que penso que un escritor que non se esforce en ver tamén as súas propias ideas no espello, pois non será capaz de profundar. E escribir é afondar en algo. O autor está dentro do xogo, non está por riba coma no XIX. Tamén é certo que ese facer que estás dentro e que es feble e dubidas, ás veces non deixa de ser un truco ou, se se quere, unha nova retórica literaria, chamémoslle moderna. En todo caso, como dicía Hansum, xa hai cen anos, hoxe ninguén cre nos personaxes dunha soa peza, sabemos que as persoas non somos así. No século XX aprendemos que somos máis complexos e incluso cambiantes.

Tampouco quixen falar do posíbel fracaso dunha xeración. Á maioría da miña xeración non lle importaba a política, o que pasa é que a minoría activa era algo máis numerosa e máis activa a finais dos setenta e comezos dos oitenta que dez ou quince anos despois. Algo lóxico pois o réxime xa se estabilizara. Falando das minorías activas, todas son criticábeis: na miña había un exceso de ideoloxismo, no caso dos indignados hai un déficit de ideoloxía. Non é difícil saber a razón de por que sucede así en cada caso.

"Á maioría da miña xeración non lle importaba a política, o que pasa é que a minoría activa era algo máis numerosa e máis activa a finais dos setenta e comezos dos oitenta que dez ou quince anos despois"

Hai, no libro, un ton de desencanto semellante ao de O exiliado e a primavera. O exiliado volvía a Galicia e atopaba unha terra desmemoriada e conformista. A xeración que retrata Os xornalistas utópicos, (que sería a posterior), tamén pasa da ilusión ao desencanto. "A miña ideoloxía, a miña ficción máis grande", di alguén. É esa sensación de desencanto o que une as dúas novelas?

Nunca pensei que houbese continuidade entre as dúas, pero como xa es a segunda xornalista que me di iso, pois se cadra son eu o equivocado. Aí volvo a que un é quen é, aínda que non o pretenda ou aínda que o queira disimular. Eu, como autor, non sinto, nin sentín nunca, desencanto. Creo que comprendo, máis ou menos, a razón do porque suceden as cousas. Outra cousa é o narrador, o ton do libro ou, ollo, a perspectiva do lector, que ás veces tamén ve o que quere ver.

Sobre a frase, "a miña ideoloxía, a miña ficción máis grande", trataba de resaltar o aspecto de construción imaxinaria da ideoloxía. Iso non quere dicir que a ideoloxía non sexa necesaria ou que eu non estea contento coa miña. É algo parecido a cando se di que os estudos históricos non están lonxe da ficción. Son intentos de ver cada cousa desde máis lados. Responden ao desexo de enriquecer o texto e o pensamento e iso conséguese afirmando, pero tamén dubidando.

É un relato coral, cun narrador-protagonista moi presente, cuxa voz é intercalada coa doutros personaxes. Parece que quixeches achegar un retrato o máis variado posíbel daquela xeración dos 70, no tempo da Transición: distintas clases sociais... É así?

A min gústame predicar: uns séculos atrás tería sido cura e agora estouno pensando, polo lado das vocacións serodias, tendo en conta sobre todo o saturadas que están as empresas e a falta de persoal que padecen os seminarios. Pero tamén me gusta moito a xente. As vidas da xente son emocionantes e a maneira de expresarse dalgunhas persoas tamén é moi orixinal. Obviamente, tamén sabía que iso servía de contrapunto na novela e que axudaba a que o ton global non fose monótono.

Ao mesmo tempo, o libro está cheo de referencias culturais -a libros, sobre todo-. Isto pode lembrar a Xeración Nós, ou o que se chamou "culturalismo" -aínda que cun estilo ben diferente-. Semella que quixeches facer unha crónica cultural da época, que ten moito de homenaxe tamén. E que nos fala do Madrid máis aberto, o que conectaba coas correntes culturais europeas...

Empezando polo final. O Madrid daquela só era aberto relativamente. O nacionalismo non o aceptaba nin sequera a extrema esquerda. Non aceptaban ningún grado de nacionalismo, nin a lingua. O meu acento facíalles graza e punto. Realmente non entendían nada e eu evitaba falar do tema por non perder o tempo. Lembro que cando nalgunha asemblea universitaria me metía nalgún apuro dialéctico sobre calquera tema e non sabía como saír, soltáballes aquilo de Fuxan de: "Xa poden os leiros dar, colleitas ben abondosas", poñendo a voz o máis grave que podía, ao estilo Mini.

Non entendían o que dicía, pero cando chegaba a "xa poden en Madrid falar con palabras ben fermosas", entón si comprendían, lograba cortalos e aínda que estivese en minoría conseguía que a cousa quedara en empate. Era un truco. Hai que ter en conta que estou falando de rapaces de 17 e 18 anos. Outra cousa é que naquela época chegase de Europa e do resto do mundo todo o que estivera represado por culpa da ditadura e, claro, en Madrid, como capital, tiñas a oportunidade de ver películas, exposicións, etc que eran novas e que a Galiza non chegaban.

Sobre as referencias culturais do libro, resulta simplemente que me gustan os libros, hai vidas e ideas infinitas dentro deles. Neste caso, os libros son como personaxes secundarios que circulan pola novela, sobre todo algúns autores. O libro é algo moi práctico porque sintetiza a vida de moitas persoas. Por moita xente que coñezas e coa que trates, nunca pasarás dun número e dunhas vivencias moi limitadas, grazas aos libros podes abarcar moito máis. Tamén co cine se logra, pero o cine paréceme máis epidérmico e tamén máis lento, a maiores de que afecta máis directamente ás emocións e iso é bonito pero ten uns riscos grandes.

"Como autor, non me gusta a cultura da queixa. Non podo ocupar a miña cabeza pensando no futuro do idioma ou no pouco tempo dispoñíbel. Todo iso é verdade, pero non serve de nada pensalo"

Hai no libro, tamén, humor, ou polo menos retranca. Primeiro dis que facer metaliteratura pode ser síntoma de non ter moito de que falar, e despois fas metaliteratura... Unha das cousas que di o narrador é que o escritor non debe ser nin ben pagado nin adulado, porque perdería a rebeldía. Hai, neste sentido, unha reflexión sobre o que acontece na literatura galega?

Como autor, non me gusta a cultura da queixa. Non podo ocupar a miña cabeza pensando no futuro do idioma ou no pouco tempo dispoñíbel. Todo iso é verdade, pero non serve de nada pensalo. Se queres escribir, escribe, aproveita o tempo que teñas, observa, vive, corrixe, corrixe moito, le, le moito, escoita á xente. Iso é o que está na miña man facer como escritor. Sobre a metaliteratura... É unha técnica interesante, pero creo que persoas como Vila Matas, que escriben moi ben, non teñen nada que dicir ou non queren dicilo. No fondo creron iso do fin da historia e de que todos viviamos ben e sen problemas graves e non había nada que contar. Comezaron a tratar a literatura como un xoguete. Espero que a crise os motive e fagan cousas novas e interesantes, que se dean un baño de humanidade. Co ben que escriben, se fan iso, poderemos ter algún grande escritor por ese lado.

No aspecto político, a novela apunta a cuestións non resoltas desde a Transición. A esquerda española que non acaba de entender o nacionalismo galego, por exemplo, como dicías antes. Ou unha extrema dereita terrorista, un Estado que agocha a tortura no cárcere... Neste sentido, o libro forma parte da revisión crítica da versión edulcorada da Transición que se nos vendeu. Que quixeches salientar disto?

Aí quero apuntarme un tanto. Eu, como boa parte do nacionalismo galego e moita xente máis que anda por aí e que tivo que calar, porque estaba desorganizada ou porque non tivo espazo nos medios, pensabamos hai trinta anos que a Transición fora un cambio moi limitado e controlado, que deu no que deu. O resultado está á vista.

"O nacionalismo ten algo que me motiva e é que xoga á contra, nas marxes, iso literariamente resulta interesante"

O nacionalismo galego é tratado na novela desde diferentes ángulos. O concelleiro Manuel María é un deles. Noutro lugar falas de correntes que se volveron, co tempo, paranoicas e mesmo "cesáreas". Cando explicas estes e outros temas, falo en forma de pequenas crónicas nas que uns nomes son reais e outros inventados. Por que non ser sempre claro con nomes, siglas...?

Non quería facer un ensaio nin unha crónica política. Ás veces até depende de como esteas ese día, ou do ben ou mal que che saia esa parte do texto. Todo iso, todo ese azar, tamén inflúe nun libro. A narración ás veces é impresionista ou, máis en concreto, puntillista. É un modo de abreviar. Por outra parte hai que ter en conta que a literatura é un xénero ambiguo, non é xornalismo. Hai nomes que son reais e outros que non.

Cal é a razón? Pois que eses outros son personaxes inventados que poden ter algunha inspiración en unha ou en dúas ou tres persoas reais. A literatura faise así, oscilando entre a realidade e a ficción. Sobre o nacionalismo, é evidente que ten defectos e cousas absurdas como calquera outra tendencia política. A min interésame moito a política, pero non para facer un panfleto, senón precisamente polo complexa que é. A maiores, o nacionalismo ten algo que me motiva e é que xoga á contra, nas marxes, iso literariamente resulta interesante. A arte tamén é unha ruptura das convencións.

A túa propia experiencia en A Nosa Terra mestúrase na novela coa ficción. Mais hai partes que parece que se refiren a vivencias reais. Como un conflito laboral que, daquela, polos menos desde fóra, puido resultar estraño e mesmo decepcionante tendo en conta a cabeceira da que se trataba. Por que non acabou de encaixar A Nosa Terra dixital co semanario en papel? Que erros cometestes, visto desde a perspectiva de hoxe?

A Nosa Terra é unha inspiración inevitábel, pero, como ti apuntas, non todo o que se conta no libro foi verdade, nin moito menos. Sobre o peche de A Nosa Terra, en particular, e deixando a un lado a novela, a nós xuntóusenos a tormenta perfecta: a crise financeira e, en particular, a negativa da Caixa a renovar os créditos, os cambios de goberno e a crise do xornalismo en papel. Até agora nin eu nin ninguén sabemos como facer que un medio dixital recupere o suficiente diñeiro. Sobre o dixital e o papel e a relación entre os dous creo que houbo tamén erros propios, probabelmente por inexperiencia na combinación e por inxenuidade respecto ás expectativas do mundo dixital, non tanto de lectores, como económicas.

"A ilusión e as ganas tamén son importantes e poden lograr éxitos, fronte a ese profesionalismo lamentabelmente queimado e cínico. Como lle gusta dicir ao meu amigo Vítor Vaqueiro, todo o que hoxe é maioría foi antes minoría"

No libro falas, varias veces, de conflitos cos reintegracionistas. Precisamente o reintegracionismo está na base dalgúns dos proxectos xornalísticos galegos que están a lograr resistir: Diário Liberdade, Novas da Galiza... E son, moitos deles, non xestionados por profesionais. Que temos que aprender deste tipo de iniciativas?

Este é un bo exemplo do que dicía na resposta anterior. A Nosa Terra non tivo ningún dos conflitos cos reintegracionistas que se contan no libro. Eu estaba pensando en adaptar o estilo das polémicas dos realvisceralistas de Bolaño e vin que tiña de man os reintegracionistas, pero tamén os independentistas, os sindicalistas, os poetas... Sobre os medios que citas e a profesionalidade, pois creo que un faise profesional traballando.

Se un medio logra continuidade é porque os que o xestionan e redactan conseguiron converterse, en canto á técnica, en profesionais. Pode que non cobren, pero traballan como se fosen profesionais, do mesmo modo que alguén que non vive da literatura pode facer unha novela tan boa como alguén que si vive. A ilusión e as ganas tamén son importantes e poden lograr éxitos, fronte a ese profesionalismo lamentabelmente queimado e cínico. Como lle gusta dicir ao meu amigo Vítor Vaqueiro, todo o que hoxe é maioría foi antes minoría.

"Creo que en Galiza, o empresariado de conviccións democráticas ten ás veces un medo excesivo"

Na novela, o narrador comenta que a prensa dixital tampouco é para el motivo de fe absoluta. Mais no actual contexto, coa prensa convencional en papel en crise, parece que os únicos proxectos que están a achegar algo novo (non só en Galicia) son, precisamente, dixitais, pequenos, xurdidos da sociedade e sen unha conexión con grandes organizacións políticas ou empresas... Que futuro agoiras a todo isto?

Como pasa con todas as novidades, sempre aparece o grupo dos que cren que van cambiar totalmente o mundo e o grupo dos contrarios que as ven incluso como nocivas. Houbo xa un medio gratuíto con información ao instante, a radio, e cambiou o modo de facer os periódicos, aínda que non os eliminou. A internet é diferente, sobre todo porque ofrece máis posibilidades de participación. Pode que non elimine o papel, pero desde logo vai transformalo e tamén vai reducir a súa importancia, como xa sucedera coa chegada da radio e da televisión.

Por outra parte, como dis, a rede é obvio que facilita o labor dos grupos pequenos. Eu na facultade usaba un par de rotuladores gordos, mercaba uns metros de papel e facía pancartas personalizadas. Tamén é certo que se observa bastante inxenuidade, incluso nalgúns dos dixitais independentes máis importantes que se montaron a nivel estatal. Algúns dixeron que non admiten publicidade ou que a colocarán nun lugar especial para que non condicione a información ou algo así. Pero, o importante é que ninguén ou case ninguén quere poñer publicidade neses medios.

Montar medios só con contribucións voluntarias tamén me parece difícil ou, en todo caso, de alcance moi limitado. O problema non está nas empresas como entidades, senón en que non hai moitos empresarios con interese en apoiar unha información diferente e outros teñen medo a dar a cara. Creo que en Galiza, o empresariado de conviccións democráticas ten ás veces un medo excesivo. Habería que pensar en ideas mixtas, que non rexeiten ningunha contribución. Non é necesario vetar as grandes corporacións porque xa non van ofrecerse. Pero en fin, hai que aplaudir todas as propostas, porque todos imos aprendendo, o malo sería que non se fixese nada e que ninguén se equivocase.

Por último, creo que tendemos a darlle unha importancia algo excesiva aos medios á hora de producir cambios. É certo que son importantes, pero non os creo decisivos. O máis importante para min, felizmente, non é o medio, senón o contido, o tipo de discurso. Ás veces, por exemplo, o nacionalismo di: os medios trátannos mal e é certo. Pero tamén é certo que o propio nacionalismo ten ás veces un discurso tan monótono, burocrático e tautolóxico que, se lle desen máis páxinas, o único que faría sería espantar os lectores. Tampouco se trata de insultar, como está agora de moda. Trátase de que ten entendan cando estás falando na parada do autobús e non creo que sexa tan difícil, a xente non é nada idiota e está máis informada do que parece. Trátase de resultar convincente.

Manuel Veiga © Ana Mosquera

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.